زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

تسبیح محمد (قرآن)





یکی از فضایل پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، تسبیح خداوند است. در این مقاله آیات مرتبط با تسبیح حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی می‌شوند.


۱ - تسبیح همزمان با آغاز هر کار



پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، مأمور تسبيح و تنزيه پروردگار خويش، هم‌زمان با آغاز هر كار و تلاش:
وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنا وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ‌ . مقصود از «حين تقوم» در احتمالى، هنگام برخاستن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى تلاش است.

۲ - موظف بودن پیامبر به تسبیح



پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، موظّف به تسبیح و تنزیه خداوند:
۱. قُلْ‌ ... وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ.
۲. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ....
۳. ... قُلْ سُبْحانَ رَبِّي‌ ....
۴. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ ....
۵. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ‌ ....
۶. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ.
۷. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ‌ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ.
۸. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ‌ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ.
۹. فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ.
۱۰. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا.
۱۱. سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى.

۳ - آثار تسبيح پیامبر




۳.۱ - آرامش‌


توصيه الهى به پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى تسبيح و حمد خداوند، جهت رفع دلتنگی و ايجاد آرامش:
وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ‌ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ.

۳.۲ - رضايت خاطر


پذيرش مقررات الهی از سوى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با رضايت و خشنودى، بازتاب شکیبایی و تسبيح آن حضرت:
فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ‌ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى‌.

۳.۳ - صبر


تسبيح‌گويى پروردگار به وسيله پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، مايه صبر و بردباری وى:
فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ....

۴ - تسبيح پیامبر با حمد



مأموریّت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، براى تسبيح همراه با حمد و ستایش خداوند:
۱. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ....
۲. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ....
۳. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ‌ ....
۴. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ.
۵. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ.

۵ - تسبيح پیامبر در روز



تسبیح خدا در آغاز و پايان روز، وظيفه الهى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى‌.

۶ - تسبيح پیامبر در شب‌



••• تسبيح‌گويى خداوند در بخشى از شب (سحرگاهان)، از وظایف الهی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ‌ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ. طبق يك احتمال، مقصود از «أدبار السّجود» صلاةالوتر است.
۲. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ‌ . مقصود از «ادبار النّجوم» آخر شب است.

••• تسبيح‌گويى خداوند در هنگام شب، از وظايف پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ... وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ‌ ....
۲. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ.
۳. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا.

۷ - تسبيح پیامبر در صبح‌



محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، موظّف به تسبيح خدا پيش از طلوع آفتاب و به هنگام صبح:
۱. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ‌ ....
۲. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ.
۳. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ‌ .بنا بر اينكه مقصود از «ادبار النّجوم» ذکر و تسبيح خدا در صبح باشد.

۸ - تسبيح پیامبر در عصر



تسبيح خدا در عصر و قبل از غروب آفتاب، توصيه الهى به محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله:
... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ‌ ... وَ قَبْلَ غُرُوبِها ....

۹ - تسبيح پیامبر در نماز



••• مأموريّت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى تسبيح خداوند، در نماز صبح، مغرب، عشا و ظهر:
۱. ... وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى‌ . گفته شده: مقصود از «و من آناء اللّيل» نماز شب است.
۲. فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ.

••• دستور الهى به محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، براى تسبيح در نمازهای نافله:
۱. فَاصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى‌. در روايتى منقول از علی علیه‌السلام «ادبار النّجوم» به نافله صبح‌ گفته شده است.
۲. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ .مقصود، تسبيح خدا در اوقات نمازهای واجب است.
۳. وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ‌ .مقصود، تسبيح خدا در اوقات نمازهاى نافله شب است.

۱۰ - زمينه‌هاى تسبيح پیامبر




۱۰.۱ - امدادهاى خدا


امدادهای الهی، مقتضى تسبيح پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از خدا:
إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ‌ وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً.

۱۰.۲ - توجّه به آيات خدا


توجّه به آيات و نعمتهای الهی، زمينه تسبيح پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از خدا:
أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ‌ أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ‌ نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ‌
وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ‌ عَلى‌ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ‌ وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى‌ فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ‌ أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ‌ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ‌ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ‌ إِنَّا لَمُغْرَمُونَ‌ بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ‌ أَ فَرَأَيْتُمُ الْماءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ‌ أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ‌ لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً فَلَوْ لا تَشْكُرُونَ‌ أَ فَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ‌ أَ أَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَها أَمْ نَحْنُ الْمُنْشِؤُنَ‌ نَحْنُ جَعَلْناها تَذْكِرَةً وَ مَتاعاً لِلْمُقْوِينَ‌ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ.

۱۰.۳ - توجّه به خالقيّت خدا


توجّه به خالقیّت، هدایت، قدرت خدا، زمينه تسبيح و تنزیه محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از خدا:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى‌ الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى.

۱۰.۴ - توجّه به قدرت خدا


توجّه به قدرت الهى بر روياندن گياهان و به وجود آوردن چراگاهها، مقتضى تسبيح‌گويى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از خداوند:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى‌ وَ الَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعى‌.

۱۰.۵ - توجّه به حقّانيّت قرآن‌


توجّه به حقّانیّت قرآن، زمينه‌ساز تسبيح پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از نام پروردگار:
۱. إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ‌ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ‌. آيات، درصدد بيان حقّانيّت قرآن و معارف آن است و پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به همين جهت مأمور تسبيح خدا شده است.
۲. وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ‌ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ‌ . آيات، درصدد بيان حقّانيّت قرآن و معارف آن است و پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به همين جهت مأمور تسبيح خدا شده است.

۱۰.۶ - توجّه به هدايت الهى‌


توجّه به هدایتهای الهی، زمينه تسبيح‌گويى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از خدا:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى‌ وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدى‌.

۱۰.۷ - گرايش به دين‌


گرايش وسيع مردم به دین، مقتضى تسبيح محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از خدا:
إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ‌ وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً.

۱۱ - پانویس


 
۱. طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
۲. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۲۴.    
۳. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۸.    
۴. حجر/سوره۱۵، آیه۹۸.    
۵. نصر/سوره۱۱۰، آیه۳.    
۶. اسراء/سوره۱۷، آیه۹۳.    
۷. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۸. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۸.    
۹. غافر/سوره۴۰، آیه۵۵.    
۱۰. ق/سوره۵۰، آیه۳۹.    
۱۱. ق/سوره۵۰، آیه۴۰.    
۱۲. طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
۱۳. طور/سوره۵۲، آیه۴۹.    
۱۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۷۴.    
۱۵. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۶.    
۱۶. حاقّه/سوره۶۹، آیه۵۲.    
۱۷. انسان/سوره۷۶، آیه۲۶.    
۱۸. اعلی/سوره۸۷، آیه۱.    
۱۹. حجر/سوره۱۵، آیه۹۷.    
۲۰. حجر/سوره۱۵، آیه۹۸.    
۲۱. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۲۲. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۲۳. حجر/سوره۱۵، آیه۹۸.    
۲۴. نصر/سوره۱۱۰، آیه۳.    
۲۵. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۲۶. ق/سوره۵۰، آیه۳۹.    
۲۷. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۸.    
۲۸. غافر/سوره۴۰، آیه۵۵.    
۲۹. طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
۳۰. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۳۱. ق/سوره۵۰، آیه۳۹.    
۳۲. ق/سوره۵۰، آیه۴۰.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص ۲۲۵.    
۳۴. طور/سوره۵۲، آیه۴۹.    
۳۵. زمخشری، محمود بن عمر، الکشّاف، ج ۴، ص ۴۱۵.    
۳۶. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۳۷. غافر/سوره۴۰، آیه۵۵.    
۳۸. انسان/سوره۷۶، آیه۲۶.    
۳۹. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۴۰. غافر/سوره۴۰، آیه۵۵.    
۴۱. طور/سوره۵۲، آیه۴۹.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص ۲۵۷.    
۴۳. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۴۴. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۵۸.    
۴۶. ق/سوره۵۰، آیه۳۹.    
۴۷. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۴۸. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۱۱۸، ح ۵۷.    
۴۹. ق/سوره۵۰، آیه۴۰.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص ۲۲۵.    
۵۱. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، ج ۴، ص ۳۹۲.    
۵۲. طور/سوره۵۲، آیه۴۹.    
۵۳. ابن عاشور، طاهر بن محمد، تفسیر التحریر و التنویر، ج ۲۷، ص ۸۶.    
۵۴. نصر/سوره۱۱۰، آیات۱-۳.    
۵۵. واقعه/سوره۵۶، آیات۵۸-۷۴.    
۵۶. اعلی/سوره۸۷، آیه۱.    
۵۷. اعلی/سوره۸۷، آیه۲.    
۵۸. اعلی/سوره۸۷، آیه۱.    
۵۹. اعلی/سوره۸۷، آیه۴.    
۶۰. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۵.    
۶۱. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۶.    
۶۲. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۱۴۰.    
۶۳. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۴۰۵.    
۶۴. حاقّه/سوره۶۹، آیه۵۱.    
۶۵. حاقّه/سوره۶۹، آیه۵۲.    
۶۶. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۱۴۰.    
۶۷. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۴۰۵.    
۶۸. اعلی/سوره۸۷، آیه۱.    
۶۹. اعلی/سوره۸۷، آیه۳.    
۷۰. نصر/سوره۱۱۰، آیات۱-۳.    


۱۲ - منبع



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۶، ص۱۷۰، برگرفته از مقاله «تسبیح محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله».    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.